این کتاب قدیم‌ترین زندگینامه ابوسعید ابوالخیر (357- 440 ه.ق) عارف روشن ضمیر و انسان برجسته تاریخ ادب و عرفان سرزمین ماست و شاید قدیم‌ترین اثر در نوع خود باشد؛ زیرا در زبان فارسی کتابی در مقالات مشایخ تصوف نداریم که قبل از این کتاب تألیف شده‌باشد. کتب مقامات مشایخ تصوف، گذشته از ارزش ادبی و عرفانی هر کدام، از مهم‌ترین اسناد تاریخ اجتماعی این سرزمین است و به مناسبت آمیختگی زندگی این مشایخ با زندگی توده‌های شهری و روستایی، بخش عظیمی از اطلاعات مربوط به تاریخ اجتماعی سرزمین ما را باید در همین کتابها جستجو کرد. حالات و سخنان به لحاظ زبان فاسی، ویژگیهای زبانی و سبکی، تاریخ تصوف و اعتبار تاریخی از مهمترین کتاب موجود در زبان فارسی به حساب می‌آید و مقدمه، تصحیح و توضیحات استاد محمدرضا شفیعی‌کدکنی بر ارزش‌های این کتاب افزوده‌است. چاپ اول این اثر در سال 1365 منتشرشده و در چاپ ششم (زمستان 1384) - ویراست دوم - اصلاحات و افزوده‌های ذیل در آن اعمال شده‌است: 1) اصلاح و تکمیل مقدمه و تعلیقات؛ 2) تصحیح انتقادی نامه‌های منسوب به ابن‌سینا و ابوسعید براساس چند نسخه کهن: سفینه تبریز، جنگ مهدوی،‌مجموعه ایاصوفیه؛ 3) آراستگی ظاهری افزودن بر اثرِ حروف‌نگاری و نسخه‌پردازی مجدّد. لازم به ذکر است که مؤلف این اثر از اخلاف ابوسعید ابوالخیر و عموزادة محمدبن‌منوّر (مؤلف اسرارالتوحید فی ‌مقامات ‌الشیخ‌ابی‌سعید (109895) ). ابو سعید ابوالخیر ? ابوطاهرسعید ? شیخ‌الاسلام ابوسعد اسعد ? ? ? ابوسعید سعید منور ? ? ابورَوْح لطف‌ا... محمدبن‌منور (صاحب حالات و سخنان) (صاحب اسرارالتوحید) مقایسه متن «حالات و سخنان» و «اسرارالتوحید» نشان می‌دهد که محمدبن‌منوّر بخش عظیمی از کتاب حالات و سخنان را عملاً در کتاب خود مندرج ساخته‌است. با این همه، مطالب بسیاری در حالات و سخنان هست که در «اسرارالتوحید» کوچکترین اشاره‌ای به آنها نشده‌است و مواردی نیز هست که کیفیت مطالب با یکدیگر به‌کلی متفاوت است و ارزش خاص خویش را دارد.