بسیاری از گزاره‌های قرآنی مضمونی عقلانی و فلسفی دارند و اساس دعوت آن‌ها بر حجیت عقل است. در این آیین از کسی خواسته نشده که به حقانیت آموزه‌های وحی شده به رسول ایمان آورد و از آن‌ها پیروی کند، تنها به این دلیل که خدا به وی الهام کرده است؛ یعنی از جانب خدا بودن تعالیم، ملاک حقانیت آن‌ها معرفی نشده است. هرچند ادعا شده که هرچه از جانب خدا نازل می‌شود حق است و او ملک الحق المبین است. اما حقانیت آن بر برهان و مشاهده‌ی عقلانی متکی و پذیرش آن به داوری آزاد خرد فردی انسان‌ها واگذار شده است. قرآن از مردم خواسته است تا خرد خویش را آزادانه به کار اندازند و درستی آموزه‌ها را تحقق نمایند و در صورت پذیرش از سوی عقل، ایمان آورده و پیروی کنند. حقانیت خدا پیش‌فرضی نیست که آزمون عقلانی قضایای وحیانی را منتفی سازد. نوشتار حاضر با هدف پاسخ به این پرسش‌ها فراهم آمده است؛ نخست این که آیا تجربه و معرفت وحیانی، محصول فعالیت خلاق نیروی عقل‌اند یا به فعالیت عقل ارتباطی ندارند و دوم آن که عقلانیت وحیانی دارای چه ویژگی‌هایی است و نسبت آن با عقلانیت علمی یا فلسفی چیست؟