شاید این کتاب معتبرترین منبع تاریخ زبان فارسی باشد. مرحوم دکتر خانلری سیر تاریخی زبانهای ایرانی را در حد سه مرحله بررسی می‌کرد مرحله باستان، مرحله میانه و مرحله جدید. ایشان در این کتاب سه جلدی به مرحله اول می‌پردازد که تحولات زبان فارسی دری را از آغاز تا قرن هفتم بررسی می‌کند. جلد اول کتاب شامل سه باب است. در باب نخستین، اصول و کلیات مقدماتی که داشتن آن برای فهم بابهای دیگر ضروری است ذکر شده و در باب دوم اطلاعاتی درباره زبانهای ایرانی باستان و ساختمان آنها و زبانهای غیرایرانی که در این سرزمین رایج بوده و در تحول زبانهای ایرانی موثر آمده است. سپس مولف به زبانهای ایرانی میانه و ساختمان صرفی ـ نحوی بعضی از آنها که به زبانهای ایرانی جدید ـ‌بخصوص فارسی دری ـ‌منتهی شده، پرداخته است. در باب سوم که با بحثی درباره وضع زبانها و گویشهای ایرانی در دوران اسلامی آغاز می‌شود،‌تحول واکها از مرحله باستان تا امروز نشان داده شده به اجمال به مراحل سه‌گانه فارسی دری پرداخته می‌شود و سرانجام روش تحقیق این کتاب و اصول آن بیان می‌شود. در جلد دوم کتاب، نخست منابع و مآخذ این دوره که آثاری باقیمانده از اوایل دوره اسلامی تا اواسط قرن هفتم هجری است مورد تحلیل قرار گرفته، معرفی می‌شود و سپس پس از ذکر انواع گوناگون گویشهای ایرانی در هزار سال اخیر، بحث اصلی زبانی آغاز می‌شود و مختصات صرفی و نحوی فارسی دری مطالعه گردیده با بررسی ساختمان فعل و سپس صرف فعل تا پایان این جلد ادامه می‌یابد.