اتحاد عاقل و معقول عنوان مبحث مهمی در فلسفه اسلامی است. در این مبحث نظریه فیلسوف شهید مسلمان ـ صدرالمتالهین شیرازی ـ و پیروان حکمت او، در علم و ادراک و شناخت‌شناسی مطرح شده است؛ اگرچه اصل این نظریه پیش از ملاصدرا مطرح شده بود اما در فلسفه او بود که این نظریه احیا و از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شد. کتاب حاضر تحقیقی تاریخی ـ تحلیلی مشتمل بر دو بخش مجزا است: بخش اول، مقدمه مصحح، در نه فصل عرضه شده و در آن‌ها نظریه اتحاد عاقل و معقول و تعیین جایگاه آن در معرفت‌شناسی حاکمان مسلمان بررسی گردیده است. بخش دوم نیز حاوی متن تصحیح شده "رساله اتحاد العاقل و المعقول" تالیف صدرالمتالهین، از روی هشت نسخه خطی به همراه تعلیقات فراوان به زبان عربی است. هشت نسخه مذکور عبارت‌اند از: نسخه شماره 1744 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران؛ نسخه بدون شماره از کتابخانه شخصی آقای عزالدین زنجانی؛ نسخه شماره 5417/3 کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری؛ نسخه شمارة 663 کتابخانه دانشکدة الهیات دانشگاه تهران؛ نسخه شماره 803 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران؛ نسخه شماره 7068 کتابخانه آستان قدس رضوی؛ نسخه شماره 20984 اهدایی مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی؛ و نسخه شماره 1796 کتابخانه آستان قدس رضوی.(منبع: خانه کتاب، کتیبه 4)