کتاب حاضر، مجموعه سخنرانی‌های دکتر زرین‌کوب در موسسه‌ی روابط بین‌المللی وابسته به وزارت خارجه است که در فاصله‌ی سال 55-1354 ایراد شده است. مطالب این مجموعه از آغاز تاریخ ایران تا عصر قاجار را دربرمی‌گیرد. نویسنده پس از بحث درباره‌ی کلیات تاریخ ایران و معرفی منابع موجود به تحقیق و بررسی در اصل و منشا نژاد آریا می‌پردازد. سکونت قبایل آریایی در فلات ایران و تشکیل نخستین حکومت‌های آریایی موضوع فصل بعدی است. در این فصل هم‌چنین از اساطیر ایرانی و مذهب زرتشت سخن می‌رود. در فصل بعد ابتدا بخشی درباره‌ی تاریخ‌نویسی و نقد و معرفی منابع مطرح می‌شود. در ادامه از اقوام شرقی ایران هم‌چون تورانیان (در حماسه‌ی ملی) و همسایگان شرقی ایران در دوران تاریخی هم‌چون هیاطله (هون‌های سفید)، ترکان و.. فصل پنجم به اقوام غربی فلات ایران و تشکیل حکومت به وسیله‌ی مادها اختصاص دارد. در فصل ششم به قوم پارس و ایجاد شاهنشاهی هخامنشی به وسیله‌ی آن‌ها پرداخته می‌شود. در فصل هفتم و هشتم فراز و فرود حکومت هخامنشیان و سقوط نهایی آن‌ها به دست اسکندر مقدونی و هم‌چنین حکومت جانشینان اسکندر (سلوکیان) بر ایران بررسی می‌شود. دو فصل بعد به ترتیب به حکومت اشکانیان (پارتیان) و ساسانیان اختصاص دارد. موضوع فصل‌های یازدهم و دوازدهم، مشکلات و علل ضعف و انحطاط ساسانیان، سقوط این سلسله و تسلط اعراب بر ایران است. شکل‌گیری حکومت‌های ایرانی چون طاهریان و صفاریان در شرق و نفوذ و تسلط ترکان در دستگاه خلافت عباسی در فصل‌های بعدی بررسی می‌شود. تاریخ ایران از تشکیل حکومت ترکان سلجوقی تا آمدن مغولان به ایران در فصل پانزدهم به اختصار بیان می‌گردد. مطالب فصل شانزدهم در ارتباط با مقدمات ایجاد حکومت صفویه و تشکیل مذهب شیعه در ایران است. اضمحلال صفویان و روی کار آمدن نادر افشار و سپس خاندان زندیه و در ادامه به قدرت رسیدن قاجارها مطالب دیگر فصول کتاب را تشکیل می‌دهد. در انتها نیز جدول راهنمای وقایع مهم ایران آورده شده است. (منبع: خانه کتاب، کتیبه 4)