این کتاب با هدف بررسی جلوه‌های گوناگون فرهنگی و مدنی دین اسلام تدوین شده است و در آن پس از برشماری زمینه‌های ظهور این دین آسمانی و تعالیم و نهادهای اساسی آن، سیر اندیشه‌ها‌ی کلامی و فقهی تاریخ اسلام را تشریح می‌کند. این اثر در واقع مجموعه مقالاتی است به قلم محققان و دانشمندانی برجسته که نخستین بار زیر عنوان اسلام در جلد هشتم دایرةالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شد و به سبب اهمیت و اعتبار علمی و جامعیت نسبی آن، اکنون به طور مستقل چاپ شده است. نگاهی به فهرست: بخش اول: ظهور اسلام؛ بخش دوم: تعالیم و نهادهای اساسی اسلام؛ بخش سوم: گسترش تاریخی اسلام؛ بخش چهارم: سیر اندیشه‌های کلامی در تاریخ اسلام؛ بخش پنجم: سیر اندیشه‌های فقهی در تاریخ اسلام؛ بخش ششم: تحول فلسفه و علوم در تمدن اسلامی؛ بخش هفتم: نفوذ فرهنگ اسلامی در اروپا؛ بخش هشتم: تصوف و عرفان؛ بخش نهم: تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان