یکی از موضوعاتی که از دیرباز کانون توجه دین‌پژوهان در حوزه معرفتی فقه بوده است، مسئله چگونگی مواجهه و رویارویی با رفتارهای نادرست و غیرمنطقی افراد و شخصیت‌های حقوقی در زندگی دسته‌جمعی است. در تعاملات بین فردی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، قضایی، بین‌المللی و غیره، هر آن احتمال برز و رواج رفتار و اقوام ناصحیح وجود دارد و از آنجا که انسان موجودی است منفعل، در برابر این رفتارها عکس‌العمل‌هایی را از خود نشان می‌دهد. این واکنش در زبان فقهی به «مقابله به مثل» یا عملیات تلافی‌جویانه موسوم است. عملیات تلافی‌جویانه مفهوم فراخ دامن و گسترده‌ای دارد که تقاص، قصاص، و مقابله به مثل در حقوق مدنی، جزایی، و روابط بین‌المللی از جمله مهم‌ترین آنهاست که در این کتاب از دیدگاه اسلام و از نظر ماهیت فقهی و حقوقی، بررسی شده است و به همین منظور در سه فصل تدوین گردیده که فصل اول به مفهوم عملیات تلافی‌جویانه، دامنه و گسترة این اصل، و نیز پیشینه تاریخی آن پرداخته شده. در فصل دوم مبانی فقهی این عملیات از منظر آیات و روایات با مطالعة درونی دینی مورد تحلیل و تجزیه قرار گرفته است. اهداف و احکام عملیات تلافی‌جویانه و همچنین رابطه و سازگاری آن با اصل حاکمیت اخلاق در زندگی جمعی مسالمت‌آمیز، از مباحث مورد مطالعه در فصل سوم به شمار می‌رود. عمده‌ترین کاربرد این اقدام در فقه و حقوق را می‌توان در سه حیطه دانست: 1ـ در فقه جزایی و حقوق جزا (قصاص)؛ 2ـ در فقه مدنی و حقوق خصوصی (ضمان به مثل و تقاص)؛ 3ـ جهاد و حقوق بین‌الملل.